Söğüt’te Domates Alarmı: Üretici Zor Durumda!

Burdur’un Çavdır ilçesine bağlı Söğüt Beldesi’nde sera domates üretimini 1400 rakımlı yaylalara taşıyarak çeyrek asırdır tarımda modern üretim, kırsal ekonomide canlılık ve istihdamın örneklerini sergileyen üreticiler, dünya markası haline getirdikleri ve Burdur Ticaret Borsası öncülüğünde Coğrafi İşaret Tescili alma sürecinde oldukları Söğüt Yayla Domatesinde, bu yıl satış fiyatlarının istedikleri seviyelere ulaşmadığı için zarar ettiklerini belirterek destek bekliyor.

Söğüt’te üreticiler ve tüccarlarla buluşan BTB Başkanı Gündüzalp, “2024’te 20-25 TL bandında satılan domatesimiz, bu sezon 13-15 TL seviyesinde zor alıcı buldu. Fiyatlar düşerken maliyetlerin artması, hem üreticinin hem de tüccarın belini büktü. Yaylaların kırmızı mührü olan Söğüt Domatesimiz kara günler yaşar hale geldi. Üreticimiz de tüccarımız da borçlarını ödemekte zorlanıyor.” diye konuştu.

Söğüt Örtü Altı Sebze Yetiştiricileri Üretici Birliği Başkanı Cengiz Gencer ise bu yıl Türkiye genelinde örtü altı üreticilerinin benzer bir tablo ile karşı karşıya olduğunu, yaşanan zararın üretimde sürdürülebilirliği tehlikeye soktuğunu belirterek, planlı üretim ve örtü altı üretime özel devlet desteğinin gerekliliğine dikkat çekti.

Gündüzalp: 1400 rakımlı yaylalardan dünya markasına

Seraları gezerek üreticilerle ve halde komisyoncularla görüşen BTB Başkanı Gündüzalp, “Söğütlü üreticilerimiz, seracılığı 1400 rakımlı yaylalara taşıyarak çeyrek asırdır tarımda modern üretimin, kırsalda ekonomik canlılığın ve istihdamın en güzel örneklerinden birini ortaya koyuyor. Bugün Söğüt öncülüğünde çevre ilçelerimizle birlikte yaklaşık 17 bin dekarlık üretim alanında 300 bin tonu bulan bir üretim kapasitesine ve güçlü bir ticaret hacmine sahibiz.” dedi.

Yaylanın gece-gündüz sıcaklık farkı ve toprak özelliklerinin Söğüt Yayla Domatesine uzun raf ömrü, dayanıklılık ve aromatik kalite kazandırdığını ifade eden Gündüzalp, üretimin bu yıl ortalama %40’ının Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Ukrayna başta olmak üzere farklı ülkelere ihraç edilebildiğini, ancak ihracat fiyatlarının beklentilerin çok altında kaldığını söyledi.

Seralarda kalıntısız ve güvenilir üretim

Üretimin tamamen kontrollü ve doğal süreçlere dayandığını, Burdur Valiliği ile Tarım ve Orman Bakanlığının desteğiyle biyolojik ve biyoteknik tuta mücadelesi sayesinde kalıntısız ürün yetiştirildiğini aktaran Gündüzalp, “Söğüt domatesimiz, bambu arılarıyla organik döllenme yöntemi kullanılarak hormonsuz ve güvenilir bir ürün olduğu için ihracatta da öncelik kazanıyor. Söğüt Domatesi bugün Burdur’un tarımda markalaşmasının en güçlü sembollerinden biridir. Burdur Ticaret Borsası olarak, Söğüt Belediyemiz ve Üretici Birliğimizle birlikte coğrafi işaret tescilimizi alarak bu değeri resmen koruma altına alma çabasındayız.” dedi.

Bu kadar emek karşılıksız kalmamalı

Üretimde ve markalaşmada, çeyrek asırdır belde halkının büyük emekler ve yatırımlarla bu seviyeye getirdiği Söğüt Domatesinin ekonomik zorluklarla tehlikeye girmesinin kabul edilemez olduğunu vurgulayan Başkan Gündüzalp, “Yaylaların kırmızı mührü olan Söğüt Domatesimiz, kara günler yaşar hale geldi. Üretici de tüccar da borçlarını ödemekte zorlanıyor. Geçen yıl 20–25 lira bandında olan domates fiyatları, bu yıl 13–15 liraya kadar geriledi. Fiyatlar düştü, maliyetler yükseldi ve üreticimiz de tüccarımız da kâr edemez hale geldi. Bugün üreticinin de komisyoncunun da banka borçlarını çevirmekte, tedarikçilerine ödeme yapmakta zorlandığını duyduk.” dedi.

Yaşanan krizin sadece üreticinin veya tüccarın değil, bu bölgenin refah sorunu haline geleceğini belirten Gündüzalp, Söğüt’te üretimin ve ticaretin korunmasının, bir dünya markasını ayakta tutmak olduğunu, bunun için de üretim maliyetlerini hafifletecek desteklerin güçlenmesi, piyasa dalgalanmalarını azaltacak planlı üretimin yaygınlaştırılması ve üreticiden tüccara finansa erişimin kolaylaştırılması gerektiğini paylaştı.

Gencer: Aldığımız %100 arttı, sattığımız %100 düştü

Bu sezon girdi maliyetlerinin %100 artmasına karşılık, satış fiyatlarının %100 düştüğünün altını çizen Söğüt Örtü Altı Sebze Yetiştiricileri Üretici Birliği Başkanı Cengiz Gencer, “2025 yılı ne yazık ki beklentilerimizin çok altında geçti. Girdi maliyetleri çok yükseldi. Bu yaz sezonu, gerçekten beklediğimizin kat kat altında sonuçlandı. Ağustos – Eylül döneminde yaklaşık 35-40 gün boyunca domatesi 12 liradan sattık. Oysa bizim ürünün maliyeti 18 lira. İhracat da geçtiğimiz yıllara göre çok düşük seviyede kaldı.” dedi.

2024’te 24 TL’den aldıkları fidanın bu yıl 42-45 TL’ye çıktığını, gübrenin 1.800–2.000 TL’den 3.200 TL’lere yükseldiğini söyleyen Gencer, girdi maliyetleri %100 oranında artarken ve domatesin maliyeti 17-18 TL’yi bulurken, 112 TL’ye zor sattıklarını ve bu şartlarda üretimin sürdürülebilirliğinin tehlikeye girdiğini aktardı.

Biz 12 Liraya sattık tüketici 50-60 TL’ye aldı 

Bu yıl yalnızca Söğüt’ün değil, tüm Türkiye’de örtüaltı üretim yapanların benzer durumlarla karşılaştığını ifade eden Gencer, “Bu konuda devletimizin üretim planlaması, girdi-çıktı maliyet denetimi ve piyasayı düzenleyici adımlar atması şart. Fiyatların düşmesinin sebeplerinin başında plansız üretim geliyor. Aile işletmeciliği bitti. Eskiden 5-10 dönüm serası olan üreticiler varken, şimdi KOBİ’ler devlet destekli 50-100 dönümlük büyük seralar kurdu. Söğüt’te iki yıl önce 5.000 dekar olan sera alanı bugün 10.000 dekara çıktı.” Sözleriyle yaşanan durumun sebeplerini paylaştı. 

Türkiye’de domates üretimi artarken, tüketimin azaldığını ifade edip, Söğüt’ten 12 TL’ye alınan domatesin pazarda 50-60 TL’ye tüketiciye satıldığını, bu uçurumun hem üreticiyi hem tüketici mağdur ettiğini ve her kesimi koruyucu bir sistem kurulması gerektiğini özetledi.

Acilen devletin bu konuya el atması lazım

Çiftçinin mevcut koşullarda gelecek yıl ekim yapamayacak duruma geldiğini vurgulayan Birlik Başkanı Gencer, şu ifadeleri kullandı: “Üretimde sürdürülebilirliği sağlamak için mutlaka planlı üretime geçilmesi gerekiyor. Üretici birlikleri ve devlet iş birliğiyle acil bir koordinasyon mekanizması oluşturulmalı. Tarım ve Orman Bakanlığımızın ve ilgili kurumların bu konuda vakit kaybetmeden çalışma başlatması şart. Çünkü maliyetler her yıl daha da yükseliyor. Bu yıl 45 TL’ye aldığımız domates fidanı, önümüzdeki yıl 60 TL olacak. İşçilik, naylon, gübre, mazot tüm kalemler sürekli artıyor. Buna karşılık domatesi hâlâ 10–12 liraya satıyoruz. Bu şartlarda üretimin sürmesi mümkün değil. Çiftçi, önümüzdeki yıl ekemeyecek, dikemeyecek.

Hibe olur, destek olur, maliyetleri düşürücü müdahaleler olur, fatura denetimleri olur… Ama bir çözüm mutlaka devreye alınmalı. Aksi halde gerçekten seneye üretim yapamayacağız. Üretim düşünce tüketici domatesi nereden bulacak? Bugün ihraç ettiğimiz ürünleri yarın mecburen ithal etmek zorunda kalırız. Bunun bedelini hem üretici hem tüketici hem de ülke öder.”

Dünya markasıyız ama ürün dalında kaldı

Gencer, Söğüt’ün artık bir marka olduğunun altını çizip, “Biz Söğüt olarak dünya çapında bilinen, kalite standardı yüksek bir domates üretiyoruz. Ancak şu an ürün dalında kaldı. Kalan domatesi 5 liraya alıcı bulamıyoruz. Sezonun sonuna geldik; normalde elde kalan yeşil domateslerimizi turşuluk olarak fabrikalara verirdik, bu yıl onu dahi alan yok. Bu tablo sürdürülebilir değil. Tekrar altını çiziyorum: Çözüm, planlı üretime geçilmesi ve örtü altı üretime özel devlet desteğinin hayata geçirilmesidir. Biz üretmeye devam etmek istiyoruz, toprağı bırakmak istemiyoruz. Ama bunun için nefes almamız gerekiyor.” dedi.